„Co się tu dzieje?”
To pytanie, które zadajemy sobie, gdy patrzymy na obraz.
Jak „czytać” malarskie dzieła sztuki?
Obraz opowiada pewną historię, ale nie potrafimy go „czytać” z taką łatwością, jak czytamy książkę. Jak analizować dzieło malarskie? Jakie informacje ukrywa?
Co trzeba wiedzieć?
W tym artykule przedstawię Ci, drogi czytelniku i kolekcjonerze, najważniejsze wskazówki, które musisz znać, jeśli chcesz wiedzieć, na co patrzysz.
Interpretowanie obrazu jest procesem, w którym uwzględniamy kilka istotnych elementów, aby zrozumieć i docenić dzieło sztuki malarskiej.
I warto pogłębiać wiedzę, do czego Cię namawiam, bo przygoda z malarzami zmienia życie na lepsze.
A jest co odkrywać!
Zacznijmy od opinii dwóch artystów: Picassa i Constable’a.
Wstęp do interpretacji obrazu
Pablo Picasso ze wszystkich malarzy dwudziestoletnich był najbardziej świadomy tradycji, z jakiej się wywodził i próbował swych sił niemal w każdym rodzaju malarstwa.
Kiedy wyeksponował w Luwrze swoje prace obok płócien wielkich mistrzów, powiedział: „Widzicie, chodzi o jedno i to samo”. Uważał, że istota sztuki polega na przedstawianiu swoich emocji i myśli, a nie na kopiowaniu rzeczywistości, czy odtwarzaniu jej na płótnie.
Wartość dzieła nie tkwi wyłącznie w talencie artysty.
Dziewiętnastowieczny malarz angielski, John Constable, krytykował artystów, którzy szukali wzorców w sztuce, a nie w naturze. Wg niego istnieją dwa podejścia do malarstwa:
- „uganianie się za obrazami i szukanie prawdy z drugiej ręki”,
- ma na celu „czyste i nieskażone przedstawienie”.
To tylko dwie opinie, ale po co o nich wspominam?
Dla artystów to prawda — źródło, z którego czerpią inspirację i tworzą na płótnie. Dla Ciebie ta esencja sztuki malarskiej może być początkiem przygody z dziełami światowej kultury.
Lecz, zanim przejdziemy do kluczowych elementów, które zwiększają poziom „wtajemniczenia” odbiorcy, postawmy na sztaludze np. alegorię.
Przykładowe interpretacje obrazów
Alegoria często była używana w sztuce renesansu, baroku i rokoka. Jeśli nie wiesz, że ludzie, zwierzęta lub przedmioty są metaforą bądź symbolizują jakieś pojęcia moralne, filozoficzne albo polityczne, nie wiesz, na co patrzysz.
Rzućmy okiem na łatwy do zinterpretowania obraz van Gogha i na dzieło Rubensa, które trudniej odszyfrować.
Widok dość znajomy i przyziemny, ale wybór tematyki świadomy, a pod koniec XIX wieku był czymś nowatorskim. Codzienna rzeczywistość przywołuje na myśl ludzi, którzy je nosili i przeszli w nich swoje życie. Kompozycja namalowana na płótnie, na którym wcześniej był bukiet kwiatów.
„Trzy pary butów” są symbolem życia i przykładem impresjonistycznego stylu van Gogha.
A teraz dzieło trudniejsze do odczytania.
Dzieci ze skrzydłami, przesadna ekspresja — widok dziwny, niepokojący, irytujący i nie przemawia do współczesnego odbiorcy.
Jednak dla Rubensa tematyka obrazu była „zupełnie oczywista”, mówi o wojnie, która niszczy wszystko, a język, którym się posłużył, jest jasny, gdy rozszyfruje się postacie, które symbolizują abstrakcyjne pojęcia.
Naga kobieta to Wenus i uosabia miłość oraz harmonię. Stara się powstrzymać Marsa, boga wojny, który „rusza na ludzi z tarczą i spływającym krwią mieczem, grożąc im strasznymi karami”.
Idąc, depcze książki i rysunki, a kobieta z lutnią, architekt z cyrklem i matka z dzieckiem, kulą się przed nim ze strachu. Po lewej stronie zanosi się płaczem zrozpaczona Europa. Na niebie widać „potwory uosabiające Zarazę i Głód, które nieodłącznie towarzyszą wojnie”.
Obraz „Skutki wojny” powstał w okresie poprzedzającym wybuch wojny trzydziestoletniej. Natomiast wyjaśnienie postaci zaczerpnięte jest z listu Rubensa do swojego długoletniego mecenasa Justusa Sustermansa, w którym opisał tematykę obrazu.
Jak widzisz na dwóch tylko przykładach, malarze przy sztaludze swój język mają.
Jednak żeby rozpoznać język artysty, dawnych mistrzów i różnorodne efekty uzyskane, sprzeciwiając się malarskiej tradycji i docenić obraz, musisz poznać kluczowe zagadnienia.
Co musisz wiedzieć,
żeby odczytać dzieła malarskie?
W muzeach i galeriach sztuki na całym świecie wiszą obrazy piękne, intrygujące i niekiedy kontrowersyjne. Na płótnach zauważysz zależność od dawnych wzorów lub będą zakamuflowane, żeby nabrały nowego znaczenia. W pejzażach zobaczysz elementy narracji lub narracja będzie wpleciona w pejzaże.
Aby lepiej zrozumieć i czerpać większą radość z oglądania malarskich dzieł sztuki warto znać kluczowe elementy, które zwiększają poziom „wtajemniczenia” odbiorcy.
Oto one:
- perspektywa, jak przedstawiona jest przestrzeń i obiekty,
- kompozycja, jak rozmieszczone są poszczególnych detale,
- kolory, jak wpływają na emocje i nastrój,
- światło i cienie, jak nadają głębie/trójwymiarowość,
- symbolika i metafory, które przekazuje malarz — nieraz ukryte,
- technika, jaką artysta użył, bo pozwala zrozumieć jego styl,
- kontekst kulturowy mówi o trendach, które wpłynęły na osobiste doświadczenia artysty,
- kontekst historyczny i społeczny, wydarzenia i relacje, które malarz obserwował i komentuje w swoim dziele.
Dobrą praktyką jest również krytyczne bądź sceptyczne nastawienie i otwarta głowa, żeby dostrzec różnorodne aspekty obrazu, nie sugerując się pierwszym wrażeniem.
Na tym nie koniec.
Jesteśmy podatni na sugestie, które wpływają na interpretacje obrazu i jego odbiór. Dlatego, zanim zaczniesz oceniać dzieło malarza zwrócić uwagę, drogi czytelniku i kolekcjonerze, na dwie kwestie, które dają do myślenia.
1. Mecenasi sztuki wiedzą swoje
Większość obrazów jest znana, możemy je podziwiać i głównie zawdzięczamy to mecenasom, którzy zamawiali u artysty dzieło z określonymi oczekiwaniami co do tematów i przesłania.
Malarz musiał dostosować swoją twórczość do oczekiwań zleceniodawców, którzy byli właścicielami dóbr, arystokratami lub wysoko postawionymi duchownymi.
Artysta, tworząc dzieło, często odwoływał się do wiedzy mecenasa (co mu schlebiało), a mecenas czerpał przyjemność z bogactwa aluzji, które potrafił rozpoznać. Dla nich było oczywiste, co przedstawia obraz, niż wydaje się to „obserwatorom”, którzy odbierają na swój sposób.
2. Polityka wystawiennicza
Większość muzeów i galerii sztuki narzuca odbiorcy sposób, w jaki mają myśleć o dziełach, ponieważ wieszają obrazy wg własnego planu, by zapewnić odwiedzającym odpowiednie doświadczenie.
Zakładamy, że znajdziemy w jednej sali wczesne malarstwo włoskie, a w innej siedemnastowieczne malarstwo hiszpańskie, czyli obrazy powstałe mniej więcej w tym samym czasie i miejscu.
Kuratorzy galerii tworzą kontekst, który kładzie nacisk na znaczenie szkół narodowych (np. obrazy włoskie czy amerykańskie będą razem) i na chronologię (znajdziesz obrazy powstałe w XV wieku, niezależnie od tego, skąd pochodzą i w jakim celu zostały namalowane).
W jednej sali znajdziesz obrazy z epoki renesansu lub baroku, a w innej natkniesz się na klasycyzm. Według stylu artysty natrafisz na impresjonizm lub fowizm. W przypadku wystaw tematycznych znajdziesz dzieła, takie jak np. pejzaż, portret, martwa natura czy kompozycja abstrakcyjna.
Przykłady ekspozycji obrazów w muzeach
Różne koncepcje rozmieszczania obrazów w salach stosują muzea na całym świecie i swoje upodobania mają kuratorzy galerii sztuki. Oto kilka przykładów:
- Muzeum Narodowe w Warszawie — obrazy wiszą wg koncepcji chronologicznej.
- The Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku — obrazy wiszą wg układu chronologicznego lub tematycznego.
- Tate Modern w Londynie — obrazy wiszą wg tematów, takich jak abstrakcja, pop-art, sztuka minimalna.
- Musee d’Orsay w Paryżu — obrazy wiszą wg planu chronologicznego.
- Museo Nacional del Prado w Madrycie — obrazy wiszą wg schematu chronologicznego lub stylistycznego.
Pamiętaj: te metody nie są stałe i mogą być zmieniane w zależności od wystawy, czy potrzeb muzeum.
Prywatni kolekcjonerzy robią swoje
Jeszcze inaczej jest w prywatnych zbiorach. Kolekcjonerzy podczas aranżacji nie troszczą się o „historię sztuki”, bo wystawa ma być bogata i różnorodna bez określonego porządku.
Na przykład obraz Willema van Haechta przedstawia galerię kolekcjonera i mecenasa sztuki Cornelisa van der Gheesta, w której przeróżne płótna wiszą ciasno obok siebie.
Obraz z okresu baroku namalowany w stylu holenderskim charakteryzuje się realistycznymi detalami i cieniami. Wnętrze galerii odwzorowane jest ze szczegółami, co pozwala poznać architekturę i wystrój z tamtego okresu.
Tak prezentowali swoje zbiory bogaci kolekcjonerzy.
Natomiast malarstwo współczesne poszukuje nowych form, wciąż ewoluuje i jest bardziej różnorodne tematycznie niż kiedykolwiek wcześniej.
Fascynujące malarstwo współczesne
Malarstwo współczesne obejmuje różne techniki od abstrakcyjnych i figuratywnych, przez kolaż i graffiti, po realistyczne i eksperymentalne.
Artystki i artyści współtworzą z drukiem 3D, wizualizacją komputerową czy wirtualną rzeczywistością. Sięgają po materiały z tkaniny, papieru, tworzywa sztucznego, a także łączą z innymi dziedzinami sztuki np. z fotografią i video.
Inspirują się trendami. Wyrażają często swoje myśli, uczucia, przeżycia, nawiązują do kwestii społecznych, politycznych i ekologicznych. Często odchodzą od tradycyjnego malowania pięknych i estetycznych krajobrazów i tworzą obrazy o niepowtarzalnym charakterze, które zaskakują.
Za śmiałość lub kontrowersyjny temat, który zawiera elementy szokujące lub obraźliwe, często są krytykowani.
Woli pracować na fotografiach niż na żywych modelach, a jej pracownia jest pełna zdjęć ze starych czasopism medycznych. Prowokuje kobiecym ciałem, żeby krytycznie myśleć o tożsamości, kulturze i społeczeństwie.
Najchętniej używa iPada, bo nie musi sprzątać pracowni. Kolorowe i proste formy zmuszają do myślenia o kulturze popularnej i jej wpływie na postrzeganie rzeczywistości.
„Tworzę sztukę dla każdego, kto zapomniał, jak to jest walczyć…”. Znana ze swoich szczerych badań nad rasą, płcią, seksualnością i przemocą poprzez sylwetki postaci, które pojawiały się na licznych wystawach na całym świecie.
Korzysta przede wszystkim z białej farby, kolor używa „okazjonalnie”, żeby wyzwolić puste powierzchnie od wszelkich zewnętrznych wpływów, a maksymalny efekt osiąga przy minimalnym zaangażowaniu formy i linii.
Maluje wspólnie z ramieniem robota. Bada interakcje między człowiekiem a maszynami oraz ich wpływ na nasze doświadczenie i percepcję — „Tworzymy nowy rodzaj hybrydowego postrzegania przyszłości, jakiego nigdy wcześniej nie doświadczyliśmy”.
Współczesna sztuka malarska jest fascynująca, bardzo popularna i szanowana za zdolność do przedstawiania różnorodnych odcieni otaczającego nas świata. Zmienia się z każdym rokiem i przynosi nowe możliwości, aby artyści mogli wyrazić swoje wizje i prowadzić narrację z odbiorcą.
Ale… zacznijmy od początku.
Chcę pobudzić Twoją ciekawość, abyś poszerzał wiedzę o malarstwie i zaczął tworzyć własną wartościową i unikalną opowieść.
Wiesz, jaką mamy rzeczywistość. Zasysa prawie całą uwagę. Ale kiedy masz przed oczami obraz, jesteś sam na sam z własną koncepcją, filozofią i ciekawą refleksją. Kreujesz doświadczenia i nadajesz niepowtarzalny charakter swoim codziennym wydarzeniom.
Tak, jak malarz tworzy dzieło sztuki.
Mój przewodnik po świecie sztuki malarskiej przybliży Ci bogactwo tradycji, z której czerpią artyści lub ją odrzucają, by uzyskać oryginalny efekt.
Przy okazji: nie daj się nabrać na drewniane ramy — malarstwo nigdy nie będzie mieć określonych granic.
Zapraszam Cię, drogi czytelniku i kolekcjonerze, na ekscytującą przygodę z artystami, którzy komunikują się za pomocą interesujących obrazów.
