Ta strona korzysta z ciasteczek, aby zapewnić Ci najlepszą możliwą obsługę. Informacje o ciasteczkach są przechowywane w przeglądarce i wykonują funkcje takie jak rozpoznawanie Cię po powrocie na moją stronę internetową i pomaganie w zrozumieniu, które sekcje witryny są dla Ciebie najbardziej interesujące i przydatne.
Proszę Państwa, schodzimy.
juuuuuHU!
Trzeba mieć większego świra od innych!
Ale nie tylko.
Speleolog i grotołaz? Co to za jedni?
Speleolog nie musi pchać się do groty, żeby prowadzić badania, natomiast grotołaz, nie chadza po jaskiniach w kapciochach i ze świecą.
Czym się wyróżniają?
Cisza. Przerywana kroplami kapiącej wody. Przez zdumiewającą jakość echa narasta nastrój grozy i niebezpieczeństwa w mrocznym labiryncie, a wyobraźnia upiornie szepcze: „Jesteś w przedsionku piekła”.
Wnętrze Ziemi nie jest dla każdego.
Jednych odpycha, drudzy chcą zrozumieć i badają skryty krajobraz, znowu innych kuszą tajemnice po drugiej stronie szczeliny. Spektakularne przestrzenie pod pustynią, otoczone lodem lub magmą zapraszają na wspaniałą przygodę i dobrą zabawę, a także do pracy naukowej.
W kręgach podziemnych działaczy określenia „speleolog” i „grotołaz” często używane są naprzemiennie i jak leci. Jednak różnią się działalnością i np. korytarz dla speleologa będzie młody lub myty, a dla grotołaza to tylko przejście.
Kim jest speleolog?
Speleolog bada, jak powstały i rozwijają się jaskinie.
Zajmuje się m.in. analizą geologiczną, biologiczną i hydrologiczną. Poznaje i opisuje robaki, owady, zwierzęta, cały ekosystem jaskiniowy.
Speleologa interesuje, co dzieje się w stropie, w spągu (dolna warstwa skalna), a co w ścianach. Studiuje osady naniesione przez wodę, żeby dowiedzieć się, kiedy ostatnio płynęła lub jak silny był przepływ powodziowy. Może to woda spokojna albo jeziorko?
Speleologia — dziedziny naukowe
» Speleo geologia
Środowisko podziemne jest bogate w fantazyjne formacje kamienne. Studnie, kominy lub draperie tworzą skarbce historii naturalnej naszej planety.
Formy naciekowe aranżują wygląd jaskiniowej architektury:
Misy martwicowe
Tworzą się na dnie jaskini
Draperie naciekowe
„Zasłona” zwisająca ze stropu
Perły jaskiniowe
Ziarna skalne (pizoidy) tworzą się w zagłębieniach
Polewa naciekowa
Powstaje na ścianach, stropach i w spągu (dno korytarza)
Stalaktyty, stalagmity, stalagnaty
Stalaktyty: wydłużone sople narastające od stropu; Stalagmity: słupy lub stożki narastające od dna jaskini; Stalagnaty: kolumny, które łączą strop z dnem jaskini
Jaskiniowa biżuteria, czyli przeróżne minerały, które oglądamy dzięki procesom geologicznym:
Aragonit — kryształowy kwiat (flos-ferri)
Kryształy fluorytu (niebieskie) z pirytem (złote drobinki)
Ametyst z Magaliesburga
Kalcyty kryształowe
Chalcedon — purpurowy agat winogronowy
Aragonit — minerał kolumnowy
Kalcyty piaskowe
» Speleo biologia
Jaskinie są domem i przystanią dla kruchego życia, które można zauważyć lub jest zbyt mikroskopijne, żeby rzucić na nie okiem.
Niektóre gatunki trwają od plejstocenu (epoka o zasięgu 2,5 miliona lat) jak troglobionty, które żyją tylko w jaskiniach. Możesz kusić największymi skarbami skoczogonka (Onychiurus alborufescens) i studniczka (Niphargus tatrensis), a nie przeprowadzą się poza strefę podziemną.
Rusałka pawik (Inachis io) z grupy trogloksenów jest motylem, który okresowo korzysta z jaskiniowego schronienia. Lubi urozmaicenie jak troglofil — chrząszcz biegaczowaty (Coleoptera: Carabidae), który pcha się w szczeliny skalne lub przesiaduje w glebie.
Ślimak „Zospeum tholussum”
Mikroskopijny i przeźroczysty, znaleziony przez grotołazów i biologów w 2012 r. w systemie jaskiń Lukina Jama — Trojama w Chorwacji, która jest jedną z dwudziestu najgłębszych jaskiń na świecie.
Chrząszcz „Leptodirus hochenwartii”
Ma około 1 cm długości. Przyrodnik i entomolog Ferdinand J. Schmidt w 1832 r. opisał go w artykule „Beitrag zu Krain’s Fauna” jako nowy gatunek chrząszcza. Wraz z odkryciem olma (wodną salamandrą) bio speleologia stała się dyscypliną naukową.
Olm „Proteus anguinus”
Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z roku 1689. Przyrodnik Johann Weikhard Freiherr von Valvasor w swojej książce „The Glory of the Duchy of Carniola” donosił, że po ulewnych deszczach olmy wyrzucone z podziemnych wód uważane są przez miejscowych za potomstwo smoka jaskiniowego.
Śpiący nietoperz „Myotis velifer”
Nadal nie wiadomo, w jaki sposób nietoperze naprowadzają się na pierwotną lokalizację, np. jak odszukują drogę powrotną do domu.
» Speleo ochrona
Piękno oraz różnorodność świata jaskiniowego wabi turystów, a największe galerie i najgłębsze tworzą sportowe możliwości. Źle to wpływa na stabilny rytm mikroklimatu.
Dlatego ważna jest edukacja o jaskiniowym ekosystemie i ochronie przed zniszczeniem. Na obszarach, gdzie występują, powinny być uwzględniane w planach zagospodarowania przestrzennego.
Wiedza o podziemnym świecie gromadzona jest przez speleologów w Państwowym Instytucie Geologicznym i Polskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk o Ziemi.
» Speleo kartografia
Na wyprawie z laptopem speleolog szuka nowych połączeń w systemach jaskiniowych. Kartuje groty, czyli zbiera pomiary i obrabia dane za pomocą programu do rysowania planów (Inkscape Draw Freely). Tworzy również mapy 3D skanerem laserowym (Leica BLK360) lub skanuje przestrzeń dronem (Flyability Elios).
» Speleo archeologia i paleontologia
Specjaliści jak technicy kryminalistyki badają namuliska i osady. Odkrywają artefakty i szczątki zwierząt, np. w jaskini krasowej Għar Dalam na wyspie Malta. W najniższej warstwie, która datowana jest na 500 000 lat, znaleziono m.in. skamieniałe kości słoni karłowatych, hipopotamów i ptaków.
» Speleo terapia
Wykorzystując jaskinie lub kopalnie soli, można leczyć wiele schorzeń, zwłaszcza układu oddechowego np.:
- rozedmę płuc,
- sezonowe alergie,
- astmę,
- zapalenie oskrzeli i zatok,
- mukowiscydozę.
Terapia pod powierzchnią ziemi zmniejsza podrażnienia skóry, łagodzi objawy chorobowe i obniża spożywanie leków. Wzmacnia odporność, oczyszcza i jest naturalną oraz bezpieczną formą kuracji.
Speleologia — podsumowanie
Speleolog jest naukowcem.
Należy do społeczności naukowej, a wyniki przeprowadzanych przez niego badań poszerzają wiedzę o planecie i jej historii.
Zajmuje się m.in.:
- hydrologią,
- geologią,
- archeologią i paleontologią,
- kartografią,
- biologią.
Nie musi być grotołazem i nie musi wchodzić do jaskini. Wystarczy, że ktoś dostarczy mu próbkę.
Kim jest grotołaz?
Grotołaz chodzi po jaskiniach i jest też ekstremalistą (łojantem) — rzuca sobie najtrudniejsze wyzwania. Czego nie robi dla przygody! Ubabrany błotem i cały w pająkach może też wyznaczać nowe przejścia i korytarze.
W Polsce profilem takiej działalności jest taternictwo jaskiniowe (alpinizm jaskiniowy), czyli przejścia jaskiń o charakterze górskim.
I Tatry wymagają ludzi wyszkolonych — z doświadczeniem.
Znajdują się tam najgłębsze i najtrudniejsze jaskinie w Polsce, a zimą marzną kości, dlatego grotołaz musi być przygotowany fizycznie i psychicznie. Umiejętność posługiwania się sprzętem tylko parę tygodni jest bardzo niekorzystne, bo jest to typ gór alpejskich.
Ani rusz po tatrzańskich obiektach bez Karty Taternika Jaskiniowego lub zaświadczenia po kursie jaskiniowym.
Grotołaz to nie jaskiniowiec
Szuka dziury w całym. Jeździ po całym świecie na wyprawy jaskiniowe, żeby przejść kaskady (progi skalne lub nacieki), pokonać wspinaczką kominy (pionowa formacja skalna) albo trawersować, czyli omijać przeszkody w poziomie.
Wędruje, gdzie się da przez zlokalizowane wcześniej kręte tunele. Pomaga w poszukiwaniach osób zaginionych i jest częścią np. Grupy Ratownictwa Jaskiniowego.
Musi wiedzieć, jak się zachować w krytycznych sytuacjach np. przeciskając się przez wąski przelot, bo panikując, naraża siebie i grupę na niebezpieczeństwo z utratą życia.
Kiedy wygramoli się z groty na pewno nie wraca w kapciochach i ze świecą. I choć zdrowy rozsądek podpowiada, żeby zabrać ze sobą latarkę, założyć ubranie termoizolacyjne na chłód i wilgoć, bywa, że logiczna roztropność jest zagłuszana przez ekscytację i nadmierną pewność siebie.
Dlatego najczęściej poszkodowane osoby to turyści, którzy ignorują zalecenia panujące w danej przestrzeni podziemnej.
Grotołaz — podsumowanie
Grotołaz łazi po grotach.
A kiedy znajdzie nową studnię z pochylniami lub nowe przejście strzela euforią. Napady histerii przechodzą w obłąkany szał i przeraża skoczogonka, studniczka — całą faunę. Tak, to wariat.
Ma plan i wyczekuje dnia, kiedy zapakuje się z zadbanym ekwipunkiem do auta i wyruszy przeżywać wśród przyjaciół z dala od cywilizacji. Chce się sprawdzić w ekstremalnym środowisku.
Może już siedzi w małej sali za wąską szczeliną? Zajada przekąskę, wypije zaraz ciepłą kawę i ruszy odkrywać nieznane-białe plamy na mapie?
Pod ziemią nadal są wydłubane piękne i piekielne czeluści, których nikt nie widział.
Zospeum tholussum, J. Bedek, Alexander M. Weigand — CC BY 3.0
Leptodirus hochenwartii, Yerpo, Own work — CC BY-SA 3.0
Olm, Arne Hodalič — Own work, CC BY-SA 3.0
Draperie, Donar Reiskoffer, Praca własna — CC BY 3.0
Misy martwicowe, Jacek Halicki, Praca własna — CC BY-SA 3.0
Perły jaskiniowe, Wtucker, English Wikipedia — CC BY-SA 3.0
Aragonit, Ivar Leidus, Own work — CC BY-SA 4.0
Fluoryt, Giovanni Dall, Own work — CC BY-SA 2.5
Aragonit, agat, ametyst, JJ Harrison, Own work — CC BY-SA 3.0
Kalcyty, Rob Lavinsky — CC-BY-SA-3.0
Inżynieria środowiska
Gazeta uniwersytecka UŚ
Speleoklub Tatrzański